Ülkemizde 1993 (Sivas-Madımak) ve 1995 (Gazi-Ümraniye) yıllarında devletin gözleri önünde gerçekleşen Alevilere yönelik katliamlar, Cumhuriyet periyodu toplumsal huzursuzluğun değerli günleri olarak yer aldılar.
Madımak Katliamı’nda direkt Alevi kimliğinin taarruza uğraması da Alevilerin kendi kimlikleri ile örgütlenmelerinin değerli nedenlerinden biri olmuştur.
12-15 Mart 1995 tarihlerinde de Gazi Mahallesi ve Ümraniye’de 23 kişinin katledildiği, 408 kişinin de yaralandığı katliam tarihe “Gazi Katliamı” olarak geçti.
Devlet ve siyasi iktidar sözcüleri, bu iki katliamın akabinde adeta takviye bildirileri verdi. Devleti yönetenlerin verdikleri bu takviye iletileri bardağı taşıran son damla oldu.
1980 askeri darbesinden sonra o günkü idarenin eliyle fırsat tanınan “Rabıta”(*) örgütü ile ülkede irticacı tarikatların faaliyetlerine büyük imkanlar sağlandı. Amerikancı Suud ve Arap Pirlerinin sermayesi ile oluşturulan “Rabıta” örgütü Türkiye’deki Amerikancı askeri darbe şeflerinin adeta can simidi idi.
Hatta 1986 yılında Cumhurbaşkanı Kenan Cihan tarafından yönetilen “Atatürk Kültür Lisan ve Tarih Yüksek Kurulu”nun bir toplantısında, 1970 tarihinde kurulan Aydınlar Ocağı’nın ideolojisini oluşturan “Türk İslam Sentezi”ne resmi ideoloji kimliği verildi. Tıpkı toplantıda Türk-İslam sentezini temel alan bir kültürün bütün millete kabul ettirilmesine yönelik bir de rapor benimsendi.
Aydınlar Ocağı, Türk İslam Sentezi fikri çerçevesinde ürettiği proje ve fikirleri ile 12 Eylül darbesinin akabinde devletin birçok kurumunu etkilemiş ve ulusal kültürün bedeller bütünü haline gelmesinde, devlet aklı olmasında kıymetli roller üstlenmiştir.
Türk İslam Sentezi’nin bir siyasal rejim ideolojisi olarak öne çıkarılması, hedeflenen sonuçlara ulaşmak için uygun kısımlarla ittifak kurmayı gerektirmekteydi. Bu kesitler başta Fethullah Gülen Hareketi olmak üzere 12 Eylül sonrası desteklenen çeşitli tarikat ve cemaat yapılarıydı. Bu yapıların ekonomik ve bürokratik imkanlarla desteklenmesi öbür taraftan Alevi toplumunun da dışlanmasını da beraberinde getirdi.
Dolayısıyla Aleviler bu süreçte siyasi iktidarlar tarafından bir bir devletin bürokrasisinden uzaklaştırıldılar. Günümüzde ne bir vali, ne bir kaymakam, ne bir emniyet müdürü ne de devletin kıymetli kurumlarının başında Alevi bir kişi vardır.
Kısacası Aleviler devletten tasfiye edildiler!
12 Eylül generallerinin verdikleri siyasal dayanak sonrası yerden mantar üzere çoğalan bu irticacı cemaat ve tarikatlar 1990’lı yıllarda palazlanarak devletin kurumlarına sızdılar. Bu cemaatler Cumhuriyetin kazanımlarının yarattığı toplumsal birliğin tahribine yöneldi ve çatışmaların yerini hazırladı. Rabıta sermayesi tarafından beslenen cemaat ve tarikat mensubu irticacı-faşist provokatörlere verilen birinci vazife Sivas’ta, ikincisi Gazi’de gerçekleştirildi.
12 Eylül cuntasından sol hareketin yediği darbeden sonra Aleviler, yeni örgütlenme alanlarına yönelerek direkt kendi inanç kimliği ile örgütlenmeye başladılar. Birinci olarak 1986 yılında Kadıköy Hacı Bektaş Veli Kültür Derneği kuruldu. Üç yıl sonra (1989 yılında) Hamburg Alevi Derneği’nin öncülüğünde Alevi ve Sünni aydınların imzaladığı “Alevilik Bildirgesi” yayınlandı. Bu bildirge devlet nezdinde ve basında büyük yankı yarattı ve Türkiye’de Alevi uyanışının önünü açtı. Alevi toplumunun bu yeni yönelişi Alevilerin siyasal taleplerinin de değişimine neden oldu. Siyasal uğraşta ulus ve sınıf yerine inanç ve kültürel kimlikler öne çıktı. 1980 öncesi Alevi toplumunun talepleri sınıfsal ve ekonomik nitelikte iken, bilhassa 1990 sonrası siyasal talepleri inanç ve kültür kimliği ile lisana getirilmeye başlandı.
Alevi örgütlenmesine Türkiye iç siyaseti açısından bakıldığında, Türk-İslam Sentezi’nin resmi bir ideoloji haline getirilmesine duyulan reaksiyon olarak da bakılabilir.
Devletin elinin de olduğu Sivas ve Gazi operasyonları Alevi örgütlenmesinde tetikleyici bir rol oynamıştır. Bu iki katliamdan sonra Aleviler, çabucak hemen yaşadığı her yerleşim ünitesinde Alevi dernekleri kurup, inanç kurumları olan cemevlerini inşa etmeye başladılar.
Bu periyotta Alevi Pirleri, aydınları, kanaat liderleri, Alevi demokratik kitle örgüt yöneticileri toplumsal barışımızı tehdit eden gelişmelere reaksiyon göstermek maksadıyla toplandılar. Uzun tartışmalar ve görüşmeler sonucu Alevi toplumunun sesini duyurmak ve taleplerini devlete ve siyasi iktidarlara iletmek için devleti yönetenlerle diplomasi bağlantısına girmek üzere bir takım örgütlenmesi modeli üzerinde anlaştılar. Stratejik bir çaba çizgisi belirlemek için bir dizi görüşmeler yaptılar.
Bu görüşmeler-tartışmalar sonucunda Alevilerin birinci üst çatı kuruluşu teşebbüsü 1994 yılında Alevi Temsilciler Meclisi (ATM) ismi altında oluşturuldu.
Böylelikle Aleviler bir takım örgütlenmesi içine girmiş bulundu. Alevi Temsilciler Meclisi’nin bileşenleri Almanya Alevi Birlikleri Federasyonu, Pir Sultan Abdal Kültür Derneği, Hacı Bektaş Veli Kültür ve Tanıtma Derneği, Şahkulu Sultan Dergâhı, Karacaahmet Sultan Dergâhı, Semah Kültür Vakfı, Cem, Nefes ve Kervan dergileriydi.
İşte zurnanın zart dediği yer burada başladı. Her ne hikmetse ATM’yi oluşturan Alevi kanaat liderleri daha örgütsel kuruluşu tamamlanamayan bu yapıyla birinci genel seçimlerde bağımsız aday gösterme sevdasına kapıldı, sonra vazgeçildi. Meğer kuruluş evresinde Alevilerin demokratik hak gayretinde uzun soluklu öncülük ve sözcülük yapma fikri çok daha ön plandaydı. Devletle diplomatik görüşmeler yoluyla Alevilerin bugüne kadar verilmeyen haklarının verilmesi için bir ortaya gelen aydınlar ve kanaat liderleri dışarıdan müdahalelere muhatap oldular.
Alevi toplumu bu oluşuma coşkuyla dayanak verdi ve çabucak benimsedi. Artık Alevileri gerçek yönlendirecek ve demokrasi uğraşında yanlışsız temsil edebilecek bir yapılanmaya gidildiğine kanaat getirildi. Bu durumu fark eden siyaset kurumu ve devleti yöneten takımlar Aleviler lehine olan bu gelişmeye gem vurmak için kolları sıvadı.
Bir yıl süren kuruluş çalışmalarının akabinde Kasım 1995 yılında İş İnsanı Ali Haydar Veziroğlu ATM’nin temsilcileriyle görüşmeye başladı. Ankara’da yapılan birinci toplantıya ATM Sözcüsü Cafer Özerkoç, sanatçı Arif Sağ, Hacı Bektaşi Veli Kültür Dernekleri Genel Başkanı Selahattin Özel ve Genel Lider Yardımcısı İş İnsanı Ali Doğan ile Anadolu’nun çeşitli bölgelerinden 80 Alevi dernek yöneticisi katıldı.
Bu toplantıda partileşme kararı çıktı. Ekim 1996’da kurulan Demokratik Barış Hareketi’nin logosu Pençe-i Ali Aba’nın (Hz. Ali’nin eli) etrafını çevreleyen zeytin kısmı oldu. Pençe-i Ali Aba ile Alevilere ileti gönderildi. Aleviler bu bildirisi aldı.
Gazeteler “Alevi İş İnsanı Ali Haydar Veziroğlu parti kurdu” biçiminde haber yaptılar. Cumhuriyet’in başyazarı Mustafa Balbay köşesinde Alevi Partisi’nin kurulduğunu yazdı. Nokta dergisi de DBH’ni kapak haberi olarak verdi ve Veziroğlu’nun eline Zülfikar kılıcını verip Düdül’e bindirerek resmettiler. Böylece DBH’nin boynuna Alevi Partisi yaftası yapıştırılmış oldu. Tıpkı (Türkiye)Birlik Partisi kuruluşunda olduğu üzere.
Veziroğlu, çok cazip tekliflerle ATM temsilcilerini tesir altına aldı. Kimsenin cebinden 5 kuruş çıkmayacaktı. Her Vilayet Başkanlığına araçlar verilecek ve tüm bina masrafları ve çalışmalar için gerekli para Veziroğlu tarafından karşılanacaktı. Partililer yalnızca siyaset yapacaktı. Bu argümanlar daha evvel siyasette bir yerlere gelemeyen ve daima dışlanan CHP’li, DSP’li hatta ANAP’lı bireylerin partiye gelmesine neden oldu. Parti binaları adeta işgal edildi. Bu kalabalıklar herkesin hevesini yükseltti.
DBH Türkiye’nin metropollerinde geniş iştirakli miting ve toplantılar yapmaya başladı. Birinci başta bu mitingler Alevilerin meydanlara çıkmasını sağladıysa da hakkında açılan kapatma davası (Programında Diyanet İşleri Başkanlığı kapatılsın hususu nedeniyle) sürecindeki uzun bir sessizlik sonrası toplumda inanç problemi yarattı ve parti kan kaybetmeye başladı.
DBH’nin parti programını Sorosçu olarak bilinen Prof. Doğu Ergil ve Prof. Zafer Üskül yazdı. DBH kendisini “liberal sol” olarak tanımladı. DBH’nın üst idaresi yüklü olarak Sünni kökenli siyasetçilerden oluşuyordu. En ünlü sloganı “Adlarımız Farklı, Soyadımız Türkiye” idi.
DBH hakkında açılan kapatma davası sürecinde parti yöneticileri kurdukları Barış Partisi’ne katıldılar. Barış Partisi (BP), DBH üzere bir coşku yaratmadı. BP 1999 seçimlerinde Yüzde 0,02 oy alarak hezimete uğradı. Parti, Veziroğlu’nun buyruğuyla parti meclisi tarafından kapatıldı.
Bu devrin siyasal gelişmelerine baktığımızda Alevi takımlar yükselen toplumsal muhalefetin önünü kesmek için güya bir üst akıl tarafından kullanıldılar. DBH ve BP aracılığıyla Alevi toplumunun birlik olma dileği adeta sabote edildi. Toplum tarafından bu oluşuma devletin müdahalesinin olduğu haklı olarak lisana getirildi. O devir Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel’in, Genelkurmay’ın ve Başbakan Tansu Çiller’in bu siyasi oluşuma müdahalesi eleştirildi. Bu durum Aleviler için ikinci bir yıkım oldu. Toplum siyasete müdahale talihini adeta yitirdi.
____________________________________________
(*) Ortadoğu’da Amerikancı İslam’ın (ılımlı İslam’ın) sacayaklarından biri de, bölgedeki sosyalist ve milliyetçi hareketlere karşı İslamcı örgütleri desteklemek maksadıyla, 19 Mayıs 1962 tarihinde Mekke’de kurulan RABITA, resmi adıyla Dünya İslam Birliği örgütüdür. Rabıta’nın finansörleri dünyanın en geniş petrol rezervlerine sahip Suud idaresi, bir başkası ise Arap-Amerikan petrol şirketi ARAMCO (Arabian-American Oil Company) dir.